حفاظت از جان و مال در برابر آتش‌سوزی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های صنعت ساختمان، صنایع تولیدی، انبارها و مراکز داده است. سیستم‌های اطفای حریق متنوعی برای مقابله با آتش طراحی شده‌اند که یکی از پیشرفته‌ترین و کارآمدترین آن‌ها، سیستم اطفای حریق پیش عملگر (Preaction Fire Suppression System) است. این سیستم با ترکیب فناوری‌های کنترل و دقت بالا، امکان جلوگیری از آسیب‌های ناشی از تخلیه ناخواسته آب را فراهم می‌کند و برای محیط‌های حساس ایده‌آل است. در این مقاله، عملکرد، اجزای اصلی، مزایا، معایب و کاربردهای این سیستم را بررسی خواهیم کرد.

سیستم اطفای حریق پیش عملگر (Preaction) چیست؟

سیستم اطفای حریق پیش عملگر نوعی سیستم اسپرینکلر آبی است که در آن آب تحت فشار پشت یک شیر کنترلی نگه داشته می‌شود و تا زمانی که شرایط خاصی برقرار نشود، وارد لوله‌های سیستم نمی‌شود. این سیستم اطفای حریق پیش عملگر برای جلوگیری از تخلیه ناخواسته آب در محیط‌های حساس طراحی شده است.

در سیستم‌های استاندارد اسپرینکلر مرطوب، لوله‌ها همیشه از آب پر شده‌اند و در سیستم‌های خشک، لوله‌ها با هوا یا نیتروژن تحت فشار پر می‌شوند. اما در سیستم اطفای حریق پیش عملگر، آب تنها زمانی وارد شبکه لوله‌کشی می‌شود که دو عامل به‌طور هم‌زمان عمل کنند:

1. تشخیص حریق توسط یک سیستم اعلام حریق (مانند دتکتور دود یا حرارت)
2. فعال شدن یکی از اسپرینکلرها در منطقه آتش‌سوزی

این ویژگی باعث می‌شود که سیستم اطفای حریق پیش عملگر ایمنی بیشتری نسبت به سیستم‌های تر و خشک داشته باشد، زیرا از وقوع تخلیه ناخواسته جلوگیری می‌کند.

اجزای اصلی سیستم اطفای حریق پیش عملگر

1. شیر پیش عملگر (Preaction Valve): این شیر نقش کلیدی در کنترل ورود آب به سیستم اطفای حریق پیش عملگر را ایفا می‌کند و معمولاً توسط یک سیستم تشخیص حریق فعال می‌شود.
2. سیستم اعلام حریق: شامل دتکتورهای دود، حرارت و پنل کنترل مرکزی که حریق را شناسایی و سیگنال لازم را برای فعال‌سازی شیر ارسال می‌کند.
3. شبکه لوله‌کشی: که در شرایط عادی خالی از آب است و تنها در صورت تأیید حریق پر از آب می‌شود.
4. اسپرینکلرها: همانند دیگر سیستم‌های اسپرینکلر، وظیفه پخش آب را در منطقه آتش‌سوزی بر عهده دارند.
5. کمپرسور هوا یا نیتروژن: در برخی از انواع سیستم اطفای حریق پیش عملگر برای حفظ فشار در لوله‌ها استفاده می‌شود.
6. پنل کنترل مرکزی: که وظیفه دریافت سیگنال‌های حریق و فرمان باز کردن شیر پیش عملگر را دارد.
7. منبع تغذیه اضطراری: برای حفظ عملکرد سیستم در مواقع قطعی برق.
8. آلارم هشدار حریق: که ساکنین و مدیران ساختمان را از خطر آتش‌سوزی مطلع می‌کند.

نقش شیر دلیوج در سیستم پیش عملگر

🔹 در سیستم اطفای حریق پیش عملگر تک و دو سیگناله:

• معمولاً از شیر پیش عملگر (Preaction Valve) استفاده می‌شود که عملکرد مشابهی با دلیوج ولو دارد اما برای کنترل ورود آب به لوله‌های خشک طراحی شده است.
• شیر دلیوج به‌طور مستقیم استفاده نمی‌شود، مگر در برخی طراحی‌های خاص.

🔹 در سیستم‌های پیش عملگر ترکیبی (Preaction + Deluge)

• در برخی از سیستم‌های ترکیبی، از شیر دلیوج به‌همراه شیر پیش عملگر استفاده می‌شود.
• زمانی که یک آتش‌سوزی شدید شناسایی شود، دلیوج ولو باز شده و اجازه ورود سریع مقدار زیادی آب یا فوم به لوله‌ها و اسپرینکلرها را می‌دهد.
• این سیستم اطفای حریق پیش عملگر معمولاً در صنایع پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و انبارهای مواد شیمیایی که نیاز به پخش سریع فوم یا آب دارند، دیده می‌شود.

تفاوت کلیدی بین شیر دلیوج و شیر پیش عملگر

نتیجه‌گیری

✔ شیر دلیوج به‌عنوان یک جزء اصلی در سیستم اطفای حریق پیش عملگر استاندارد استفاده نمی‌شود، اما در برخی طراحی‌های خاص و سیستم‌های ترکیبی (Preaction + Deluge) به کار می‌رود.
✔ اگر پروژه‌ای نیاز به تخلیه سریع آب یا فوم در منطقه آتش‌سوزی داشته باشد (مثلاً پالایشگاه‌ها)، ممکن است از ترکیب این دو سیستم اطفای حریق پیش عملگر استفاده شود.

انواع سیستم‌های پیش عملگر

1. سیستم پیش عملگر تک سیگناله (Single Interlock Preaction System)

سیستم اطفای حریق پیش عملگر تک سیگناله، تنها فعال شدن دتکتورهای حریق باعث باز شدن شیر پیش عملگر و پر شدن لوله‌ها از آب می‌شود. این سیستم نسبت به انواع دیگر ساده‌تر است و در محیط‌هایی که احتمال آسیب تصادفی به اسپرینکلرها کم است، استفاده می‌شود.

2. سیستم پیش عملگر دو سیگناله (Double Interlock Preaction System)

سیستم اطفای حریق پیش عملگر دو سیگناله پیشرفته‌تر است و نیاز به دو سیگنال برای فعال شدن دارد:

• تشخیص حریق توسط دتکتورها
• فعال شدن اسپرینکلر

این ویژگی باعث می‌شود که سیستم اطفای حریق پیش عملگر فقط در صورت تأیید واقعی آتش فعال شود و از خطای عملکرد جلوگیری می‌کند. این نوع سیستم برای محیط‌هایی که به محافظت بیشتری نیاز دارند، مانند مراکز داده و موزه‌ها، مناسب‌تر است.

3. سیستم پیش عملگر با فشار نظارت شده

در این سیستم اطفای حریق پیش عملگر با برخی موارد، فشار لوله‌ها تحت نظارت قرار می‌گیرد و در صورت کاهش ناگهانی فشار (که ممکن است به دلیل شکستگی لوله باشد)، سیستم یک هشدار اولیه ارسال می‌کند.

4. سیستم پیش عملگر ترکیبی

این نوع سیستم اطفای حریق پیش عملگر، ترکیبی از پیش عملگر و فوم آتش‌نشانی است که برای محیط‌هایی مانند صنایع شیمیایی و سوخت‌گیری مناسب است.

مزایای سیستم اطفای حریق پیش عملگر

1. کاهش خطر تخلیه ناخواسته آب: مناسب برای محیط‌های حساس مانند مراکز داده، موزه‌ها و بایگانی‌های اسناد.
2. ترکیب کنترل هوشمند و دقت بالا: امکان تشخیص دقیق‌تر آتش و کاهش خطر عملکرد نادرست.
3. افزایش زمان واکنش: سیستم اطفای حریق پیش عملگر فرصت بیشتری برای بررسی وضعیت و جلوگیری از خسارات احتمالی ایجاد می‌کند.
4. مناسب برای شرایط دمایی پایین: در برخی موارد که سیستم‌های مرطوب ممکن است دچار یخ‌زدگی شوند، سیستم اطفای حریق پیش عملگر گزینه بهتری است.
5. امکان تلفیق با دیگر سیستم‌های اطفای حریق: مانند فوم یا گازهای بی‌اثر.

معایب سیستم اطفای حریق پیش عملگر

1. هزینه نصب و نگهداری بالاتر: به دلیل نیاز به سیستم‌های کنترلی پیشرفته‌تر، هزینه کلی سیستم اطفای حریق پیش عملگر بیشتر از اسپرینکلرهای تر و خشک است.
2. نیاز به نگهداری دقیق‌تر: تجهیزات الکترونیکی و سیستم‌های کنترلی نیازمند بررسی و آزمایش‌های منظم هستند.
3. تأخیر در تخلیه آب: با اینکه تأخیر زمانی اندک است، اما سیستم اطفای حریق پیش عملگر نسبت به سیستم‌های تر سرعت کمتری دارد.

موارد استفاده از انواع سیستم پیش عملگر

نتیجه‌گیری

سیستم اطفای حریق پیش عملگر (Preaction) یکی از پیشرفته‌ترین راهکارهای حفاظت در برابر آتش است که با جلوگیری از تخلیه ناخواسته آب، امنیت بالاتری در محیط‌های حساس فراهم می‌کند. انتخاب این سیستم باید بر اساس نیازهای خاص هر پروژه، میزان حساسیت محیط، و هزینه‌های اجرایی انجام شود. مشاوران آتش‌نشانی، سازندگان ساختمان، مهندسان حفاظت در برابر آتش و پیمانکاران باید با دقت ویژگی‌ها، مزایا و معایب این سیستم را بررسی کنند تا تصمیمی بهینه برای پروژه‌های خود بگیرند.